Angela Merkel zei recent in een speech dat zij de culturele sector van een land belangrijk acht, omdat die sector iets zegt over de nationale identiteit van het land. Dat heeft mij als televisiemaker aangespoord om mijn gedachten hierover op te schrijven. In het verlengde van haar woorden wil ik de rol van televisie, en specifiek drama, bekijken. Hoe speelt drama een rol in de nationale identiteit van een land, als het dat al doet? In deze longread mijn gedachten hierover als maker en deelnemer van écrassée.
Door Astrid van Keulen
Televisie is nog steeds hét medium waar miljoenen Nederlanders iedere dag (lineair of online) naar kijken, zeker in corona-tijd. Televisie kan een bron van actuele informatie zijn, is een fijn medium om met de overheid in contact te blijven op dinsdagavond, brengt ons op plekken die we niet goed kennen, of kan ons via de journalistiek wijzen op misstanden en schandalen. De dramaseries van televisie worden al snel weggezet als entertainment, als iets wat heerlijk is om bij weg te dromen, of om op nieuwe wijze de geschiedenis in te duiken en over de toekomst te mijmeren. Maar in mijn ogen is drama veel meer dan dat.
Wat je ziet kun je dromen
Denk eens aan Will & Grace, dat uitkwam in 1998, en een tot dan toe ongeziene diversiteit in de gay-community liet zien. Er wordt vaak gezegd dat deze serie een ongekende impact heeft gehad op de vordering van homorechten in de vroege 2000 jaren. Omdat in Grey’s Anatomy al jarenlang de rollen van baanbrekende artsen worden vertolkt door een diverse cast, is het beeld voor een hele generatie veranderd over hoe een typische arts eruitziet. Kijk naar het team voor én achter de camera van Mocro Maffia, door wie een hele generatie jongeren met een oa. Marokkaanse achtergrond uitgedaagd worden om zichzelf als ambitieus televisiemaker te zien. Vind jezelf in Buffy the Vampire Slayer, dat het stereotype van de hulpeloze, oppervlakkige cheerleader volledig omkeerde en daarmee voorgoed de rol van vrouwen in actie & supernatural drama veranderde. Of Scandal, dat uitkwam in 2012 en de eerste Afro-Amerikaanse vrouwelijke lead had sinds 1974, waarbij het verhaal daarbovenop níét draaide om haar afkomst maar om haar werk. En denk aan Penoza, een keiharde misdaadserie die de invulling van moederschap op z’n kop zette, door Carmen ook aan het hoofd van een criminele organisatie te zetten.
Dramaseries zijn in staat om grenzen te verleggen, gedachtepatronen te doorbreken en dialogen te starten waar de politiek nog niet mee bezig is en die belangenorganisaties soms met moeite kunnen opzetten. Drama maakt de stem van mensen die veelvuldig tot stilte worden gemaand of die in de huidige samenleving pas als laatst wat kunnen zeggen, invoelbaar. En het is die empathie die drama kan oproepen, die onmisbaar is in nationale identiteitsvorming.
De macht van de verteller
Toch is en blijft het een uitdaging om televisie te maken met deze verantwoordelijkheid in het achterhoofd. Het gevaar dat sluimert, is dat met het succes van eenzelfde type verhaal, men herhaaldelijk om dezelfde soort verhalen vraagt. Chimamanda Ngozi Adichie waarschuwt in haar ‘The Danger of a Single Story’: “Like our economic and political worlds, stories too are defined by [power]: How they are told, who tells them [and] how many are told. Power is the ability not just to tell the story of another person, but to make it the definitive story of that person.” Het gevaar ligt op de loer dat iedere jongen van onder de 25 met een Marokkaanse achtergrond wordt gereduceerd tot straatjongere die het verkeerde pad op gaat, dat iedere aantrekkelijke vrouw wordt gereduceerd tot ‘liefje van’, dat iedere zwarte vrouw de sassy beste vriendin is, dat iedere rechts-stemmende gezette man een ‘deplorable’ wordt en dat iedere vrouw van boven de 50 slechts iemands wijze oma is, zonder enige verdere ambitie. Daarom vind ik het extra shockerend dat vrouwen in 2019 maar voor 36.6 % gerepresenteerd waren op non-fictie televisie, terwijl ze 50.3% van de samenleving uitmaken. En dat voor mensen met een niet-westerse migratie-achtergrond dit in 2015 onder de 10% lag waar bovendien in het onderzoek niet eens onderscheid werd gemaakt in gender*.
Een kijkje achter de schermen
Bij televisie zijn er drie posities die invloedrijk zijn. Eén daarvan benoem ik hierboven: de karakters en verhaallijnen die de samenleving kunnen uitdagen om naar identiteit te kijken. Er zijn echter twee andere posities die eveneens belangrijk zijn in het proces van televisie maken.
Het is goed om niet alleen te kijken naar zij die vóór de camera verschijnen, maar juist ook naar de mensen daarachter. Televisie is niet alleen de inhoud die je op beeld ziet. Wie je toelaat in de opzet, vorming en de regie van programma’s en series is net zo belangrijk voor de inhoud als degenen zijn die deze inhoud verbeelden, presenteren of erover praten. Zoals regisseur en inspiratiebron Ava Duvernay zegt: het is het belangrijke verschil tussen de interpretatie van mensen en situaties, en representatie daarvan. Bij hen die het geld verdelen ligt daarom een grote verantwoordelijkheid: om altijd de ogen open te houden voor een wereld zoals we die nog niet kennen terwijl ze met twee voeten stevig in de huidige samenleving staan. Hoe rijker het team is in culturele achtergrond, gender, seksualiteit, leeftijd en geloof – zowel achter als voor de camera, bij de productiehuizen en omroepen – hoe uitdagender de inhoud kan zijn. En dat betekent ook dat cv niet altijd leidend moet zijn in de keuze voor makers – omdat het ook niet altijd een maatstaf is voor talent. Blijf jij weleens zitten bij de aftiteling om te kijken wiens namen je voorbij ziet komen, wie de makers achter een project zijn geweest? Ik daag je uit dat bij de volgende serie eens te doen.
Better to fail in originality than to succeed in imitation
De crux ligt dan ook hierin: de culturele sector wordt vanwege economische redenen steeds meer afhankelijk van kijkerspubliek. Wat populair is, brengt geld binnen en bepaalt in veel gevallen wat er getoond wordt.
De laatste die belangrijk is voor de rol van televisie ben jij dus, als kijker.
Het is belangrijk dat het kijkende publiek de makers, de industrie en de politiek eraan herinnert dat we met drama een grote, betekenisvolle impact hebben op de wereld om ons heen. Het is belangrijk dat in een Twittercultuur van direct succes of compleet falen, we bij televisie (en zeker bij de NPO) juist het succes van risico bejubelen.
Hoe kun jij dat doen als kijker? Zoek eens een serie die een risico neemt in inhoud of stijl, die een onderwerp of karakter centraal zet die we nooit eerder hebben gezien. Laat je met open ogen verrassen, en vraag niet alleen (maar vraag het wel!) naar Wonder Woman 2 of Black Panther 2, of een remake van oude series of eenzelfde format in een nieuw jasje – laat juist het risico en de ruimte voor nieuwe perspectieven de maatstaf voor succes zijn.
Je bent wat je ziet en wat je wilt zien
Als televisie een multitude of stories blijft, dan is het een heel belangrijke pijler van onze nationale identiteit omdat het ons een unieke inkijk geeft op een kant van de menselijkheid die iedereen raakt. En net als in de (Nederlandse) samenleving, zijn er nog steeds veel stemmen die onder-gerepresenteerd worden, er zijn allerlei normen en patriarchale standaarden die we kunnen uitdagen. Dat blijkt in deze tijd des te meer. Juist in een wereld die steeds meer polariseert, kan televisie een prachtig verbindende rol spelen als we zorgen dat we kritisch blijven op dat wat we vertellen, waarom we het vertellen, hoe we het vertellen en met wie het gemaakt wordt.
We zijn deels de som van dat wat we zien. Hoe meer verschillende verhalen met onderscheidende perspectieven en ongekende karakters we vertellen, maken en kijken, hoe dichter we met zijn allen bij elkaar komen. Hoe vernieuwender en uitdagender ons drama, hoe completer onze nationaliteit identiteit. Dus neem een risico, en duik de wereld in van personages waar je je niet meteen in herkent. Ik beloof je, je zal er snel genoeg jezelf in terug zien – en dat draag je mee de samenleving in.
écrassée vroeg mij een paar voorbeelden van series te geven… maar dat is niet zomaar gedaan! From the top of my head? Unbelievable, Atlanta, When They See Us, Rami, Normal People, The Morning Show, Insecure, The Wire, You’re the Worst, Big Little Lies, Mocro Maffia, This is Us (maar niet de remake!), Dear White People, BoJack Horseman, Fleabag, Queen Sugar, Gevoel voor Tumor, Homecoming, Grenslanders, Mrs. America, Mom, Tremé, The Handmaid’s Tale, Van God Los, Crazy Ex-Girlfriend, Pose, Please Like Me, Skam, The Honourable Woman, Undone, Akte Manniskor, Euphoria, Sex Education, Hatufim (waar Homeland op gebaseerd is) Top Boy, Bonusfamiljen, Girls, Luizenmoeder of Dunya & Desie (weet je nog?).
*Voor 2019 vond ik geen directe cijfers, en voor alleen het dramaserie-landschap ook niet.