De wereld is in de greep van het coronavirus. Samenlevingen zijn tot stilstand gebracht, regeringsleiders worden crisismanagers en de gevolgen van de crisis zijn op uiteenlopende aspecten zoals economie en volksgezondheid nog amper te bevatten. Analyses over bijkomende effecten buitelen over elkaar heen. Leerachterstanden bij kinderen, ondernemingen verkeren in zwaar weer en patiënten die de weg naar de huisarts niet meer vinden – pas over enkele maanden zullen we werkelijk ervaren hoeveel impact de coronacrisis op ons leven heeft gehad en nog zal hebben.
Door Dorrit Sliepen & Floor van der Zee
Eén van die secundaire gevolgen is de invloed van de crisis op gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Gelijke kansen voor vrouwen, in het bijzonder. Voor een groot deel van de wereldbevolking ís dat al geen favoriet onderwerp van gesprek. Maar zeker in deze periode van crisis en wanneer het over tientallen doden per dag gaat, voeren ook wij de constante dialoog of dit wel ‘het moment’ is dit op te brengen. Gendergelijkheid, feminisme – het zijn onderwerpen die al snel worden weggezet als ‘nu even niet’. Een “hobby” die ten tijde van crisismanagement geen prioriteit is. Maar ondertussen zien ook wij steeds meer artikelen en analyses oppoppen waarom het juist belangrijk is dat dit onderwerp op de agenda staat. Wij geven je een overzicht van de discussies omtrent COVID-19 en de invloed op de positie van vrouwen.
Veiligheid van vrouwen
In deze vreemde tijden van social distancing staat voorop dat het een voorrecht is om binnen te kúnnen blijven. Zoals op sociale media gekscherend werd gesteld: “Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden onze voorouders naar het front geroepen. Wij naar de bank. Dit kunnen wij!”. Maar deze kwinkslag is zeker niet op iedereen van toepassing. Huiselijk geweld neemt toe in tijden dat gezinnen verplicht met elkaar thuis zijn. Dat we deze realiteit serieus moeten nemen, bleek uit de noodzakelijke maar welkome oproep van António Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Hij riep op tot vrede achter de voordeur in deze periode van thuisisolatie: “Many women under lockdown for COVID-19 face violence where they should be safest: in their own homes”, zo stelde Guterres terecht. Hij riep overheden op in hun aanpak van de pandemie de veiligheid van vrouwen voorop te stellen. En cijfers onderstrepen deze noodzaak: in Frankrijk is het aantal meldingen van huiselijk geweld met 32% gestegen. In Parijs zelfs met 36%. De Franse overheid kondigde daarop direct een maatregel aan: vrouwen kunnen in de apotheek het codewoord “masker 19” noemen, waarmee het voor de apotheker duidelijk is dat zo snel mogelijk de politie moet worde gebeld. Een treffend voorbeeld hoe de Franse overheid direct op dit schrijnende probleem inspeelt, zoals door Guterres bedoeld.
Impact op de positie van vrouwen
Niet alleen de toename van huiselijk geweld laat de noodzaak om vrouwenrechten niet uit het oog te verliezen zien. Een duidelijk signaal kwam tijdens deze coronacrisis uit verschillende Amerikaanse staten. Vanwege COVID-19 werd daar vanuit overheidswege bepaald dat niet-essentiële zorg en operaties opgeschort werden. Logisch, zou je denken. We zitten immers in een gezondheidscrisis. Maar deze beleidsmakers schaarden hier ook abortus onder. Niet echt een medische ingreep die je even kunt uitstellen – zou je denken. Zeker nu het onduidelijk is wanneer en of abortus überhaupt in deze vrij conservatieve staten weer mogelijk wordt. Zorgwekkend, omdat het vrouwen wat betreft emancipatie terug werpt naar de jaren ‘50, toen anderen keuzes voor hen maakten.
Omdat het vanwege deze ontwikkelingen belangrijk is oog te hebben voor dit onderwerp, een aantal must-reads van ons. Een absolute leestip over de mogelijke gevolgen van COVID-19 voor vrouwen is het artikel “The Coronavirus is a disaster for feminism”, van The Atlantic. In het artikel lopen beschrijvingen uiteen van de (over het algemeen) voor vrouwen nadelig uitvallende keuzes over de taakverdeling in het huishouden en de zorg voor kinderen tot aan – daar is ie weer – stijging van huiselijk geweld. Of neem het feit dat vrouwen oververtegenwoordigd zijn in de beroepsgroep waar we nu het hardst op leunen: de zorg. Maar ook breder: uit onderzoek naar eerdere uitbraken van bijvoorbeeld Ebola, Zika en SARS weten we dat deze zware en negatieve effecten hebben gehad voor gelijkheid van vrouwen. Denk bijvoorbeeld aan de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt tijdens een economische crisis, of geweld tegen vrouwen in tijden van stress en onzekerheid.
Rol van mannen
Je zou toch denken, als we al deze onderzoeksresultaten al hebben, tijd om er iets mee te doen? Of het in ieder geval te onderkennen en te benoemen. Waarmee we aanbelanden bij een terugkerend probleem dat ook deze crisis overstijgt: het feit dat vrouwen momenteel (nog) ondervertegenwoordigd zijn onder beleidsmakers. Ook in Nederland zijn het mannelijke ministers die in beeld zijn als crisismanagers. Maar daarnaast werd ook de benoeming van de aankomend VNO-NCW-voorzitter Ingrid Thijssen uitgesteld naar september, in plaats van 1 juni aanstaande. De huidige voorzitter Hans de Boer zou aanblijven “om de continuïteit te waarborgen”. Het was een mooie kans voor haar geweest om zich meteen te bewijzen.
Is het dan allemaal kommer en kwel? We realiseren ons dat we deze crisis hier vanuit een vrouwelijk perspectief bekijken. Trouw wist in een recent artikel te schetsen hoe mannen het thuisonderwijs en huishouden oppakken, nu vrouwen oververtegenwoordigd zijn in de cruciale beroepen en dus dagelijks van huis zijn om hun vitale functies uit te oefenen. Een terechte noot. Toch blijven aan het einde van de dag taken voor de vrouw thuis, ook wel bekend als de ‘second shift’.
Nu even wel
Het blijkt in ieder geval dat het niet verstandig is de gevolgen van de coronacrisis voor vrouwen niet te bespreken. Niet te onderkennen. Niet mee te nemen in beleid. De coronacrisis raakt aan alle facetten van ons dagelijks leven en onze samenleving. Het heeft daarmee gevolgen voor gelijke kansen tussen vrouwen en mannen. Lees vooral ook dit stuk in Trouw over hoe pandemieën in het verleden ook veel positieve maatschappelijke veranderingen teweeg hebben gebracht. Of het nou om de verdeling van zorg- en huishoudelijke taken in huis gaat, tot het maken van beleid over een cruciale beroepsgroep die voornamelijk door vrouwen wordt gedomineerd. Of welke langetermijneffecten een gezondheidscrisis kan hebben op de positie van vrouwen. Welke uitkomst het ook is, wat ons betreft zetten we deze discussie niet weg als ‘nu even niet’. En dat is net zo goed een opdracht aan onszelf om ons hierover te blijven uitspreken. Nu even wel. Nu even net zo belangrijk.
Dit artikel is geschreven door Dorrit Sliepen & Floor van der Zee, beiden bestuurslid van écrassée. Wil je meer lezen over wat we doen? Hou onze LinkedIn in de gaten, kijk op onze website of volg ons op Instagram.