Angela Merkel zei recent in een speech dat zij de culturele sector van een land belangrijk acht, omdat die sector iets zegt over de nationale identiteit van het land. Dat heeft mij als televisiemaker aangespoord om mijn gedachten hierover op te schrijven. In het verlengde van haar woorden wil ik de rol van televisie, en specifiek drama, bekijken. Hoe speelt drama een rol in de nationale identiteit van een land, als het dat al doet? In deze longread mijn gedachten hierover als maker en deelnemer van écrassée.

Televisie is nog steeds hét medium waar miljoenen Nederlanders iedere dag (lineair of online) naar kijken, zeker in corona-tijd. Televisie kan een bron van actuele informatie zijn, is een fijn medium om met de overheid in contact te blijven op dinsdagavond, brengt ons op plekken die we niet goed kennen, of kan ons via de journalistiek wijzen op misstanden en schandalen. De dramaseries van televisie worden al snel weggezet als entertainment, als iets wat heerlijk is om bij weg te dromen, of om op nieuwe wijze de geschiedenis in te duiken en over de toekomst te mijmeren. Maar in mijn ogen is drama veel meer dan dat.

Wat je ziet kun je dromen

Denk eens aan Will & Grace, dat uitkwam in 1998, en een tot dan toe ongeziene diversiteit in de gay-community liet zien. Er wordt vaak gezegd dat deze serie een ongekende impact heeft gehad op de vordering van homorechten in de vroege 2000 jaren. Omdat in Grey’s Anatomy al jarenlang de rollen van baanbrekende artsen worden vertolkt door een diverse cast, is het beeld voor een hele generatie veranderd over hoe een typische arts eruitziet. Kijk naar het team voor én achter de camera van Mocro Maffia, door wie een hele generatie jongeren met een oa. Marokkaanse achtergrond uitgedaagd worden om zichzelf als ambitieus televisiemaker te zien. Vind jezelf in Buffy the Vampire Slayer, dat het stereotype van de hulpeloze, oppervlakkige cheerleader volledig omkeerde en daarmee voorgoed de rol van vrouwen in actie & supernatural drama veranderde. Of Scandal, dat uitkwam in 2012 en de eerste Afro-Amerikaanse vrouwelijke lead had sinds 1974, waarbij het verhaal daarbovenop níét draaide om haar afkomst maar om haar werk. En denk aan Penoza, een keiharde misdaadserie die de invulling van moederschap op z’n kop zette, door Carmen ook aan het hoofd van een criminele organisatie te zetten.

Dramaseries zijn in staat om grenzen te verleggen, gedachtepatronen te doorbreken en dialogen te starten waar de politiek nog niet mee bezig is en die belangenorganisaties soms met moeite kunnen opzetten. Drama maakt de stem van mensen die veelvuldig tot stilte worden gemaand of die in de huidige samenleving pas als laatst wat kunnen zeggen, invoelbaar. En het is die empathie die drama kan oproepen, die onmisbaar is in nationale identiteitsvorming.

De macht van de verteller

Toch is en blijft het een uitdaging om televisie te maken met deze verantwoordelijkheid in het achterhoofd. Het gevaar dat sluimert, is dat met het succes van eenzelfde type verhaal, men herhaaldelijk om dezelfde soort verhalen vraagt. Chimamanda Ngozi Adichie waarschuwt in haar ‘The Danger of a Single Story’: “Like our economic and political worlds, stories too are defined by [power]: How they are told, who tells them [and] how many are told. Power is the ability not just to tell the story of another person, but to make it the definitive story of that person.” Het gevaar ligt op de loer dat iedere jongen van onder de 25 met een Marokkaanse achtergrond wordt gereduceerd tot straatjongere die het verkeerde pad op gaat, dat iedere aantrekkelijke vrouw wordt gereduceerd tot ‘liefje van’, dat iedere zwarte vrouw de sassy beste vriendin is, dat iedere rechts-stemmende gezette man een ‘deplorable’ wordt en dat iedere vrouw van boven de 50 slechts iemands wijze oma is, zonder enige verdere ambitie. Daarom vind ik het extra shockerend dat vrouwen in 2019 maar voor 36.6 % gerepresenteerd waren op non-fictie televisie, terwijl ze 50.3% van de samenleving uitmaken. En dat voor mensen met een niet-westerse migratie-achtergrond dit in 2015 onder de 10% lag waar bovendien in het onderzoek niet eens onderscheid werd gemaakt in gender*.

Een kijkje achter de schermen

Bij televisie zijn er drie posities die invloedrijk zijn. Eén daarvan benoem ik hierboven: de karakters en verhaallijnen die de samenleving kunnen uitdagen om naar identiteit te kijken. Er zijn echter twee andere posities die eveneens belangrijk zijn in het proces van televisie maken.

Het is goed om niet alleen te kijken naar zij die vóór de camera verschijnen, maar juist ook naar de mensen daarachter. Televisie is niet alleen de inhoud die je op beeld ziet. Wie je toelaat in de opzet, vorming en de regie van programma’s en series is net zo belangrijk voor de inhoud als degenen zijn die deze inhoud verbeelden, presenteren of erover praten. Zoals regisseur en inspiratiebron Ava Duvernay zegt: het is het belangrijke verschil tussen de interpretatie van mensen en situaties, en representatie daarvan. Bij hen die het geld verdelen ligt daarom een grote verantwoordelijkheid: om altijd de ogen open te houden voor een wereld zoals we die nog niet kennen terwijl ze met twee voeten stevig in de huidige samenleving staan. Hoe rijker het team is in culturele achtergrond, gender, seksualiteit, leeftijd en geloof – zowel achter als voor de camera, bij de productiehuizen en omroepen – hoe uitdagender de inhoud kan zijn. En dat betekent ook dat cv niet altijd leidend moet zijn in de keuze voor makers – omdat het ook niet altijd een maatstaf is voor talent. Blijf jij weleens zitten bij de aftiteling om te kijken wiens namen je voorbij ziet komen, wie de makers achter een project zijn geweest? Ik daag je uit dat bij de volgende serie eens te doen.

Better to fail in originality than to succeed in imitation

De crux ligt dan ook hierin: de culturele sector wordt vanwege economische redenen steeds meer afhankelijk van kijkerspubliek. Wat populair is, brengt geld binnen en bepaalt in veel gevallen wat er getoond wordt.

De laatste die belangrijk is voor de rol van televisie ben jij dus, als kijker.  

Het is belangrijk dat het kijkende publiek de makers, de industrie en de politiek eraan herinnert dat we met drama een grote, betekenisvolle impact hebben op de wereld om ons heen. Het is belangrijk dat in een Twittercultuur van direct succes of compleet falen, we bij televisie (en zeker bij de NPO) juist het succes van risico bejubelen.

Hoe kun jij dat doen als kijker? Zoek eens een serie die een risico neemt in inhoud of stijl, die een onderwerp of karakter centraal zet die we nooit eerder hebben gezien. Laat je met open ogen verrassen, en vraag niet alleen (maar vraag het wel!) naar Wonder Woman 2 of Black Panther 2, of een remake van oude series of eenzelfde format in een nieuw jasje – laat juist het risico en de ruimte voor nieuwe perspectieven de maatstaf voor succes zijn.

Je bent wat je ziet en wat je wilt zien

Als televisie een multitude of stories blijft, dan is het een heel belangrijke pijler van onze nationale identiteit omdat het ons een unieke inkijk geeft op een kant van de menselijkheid die iedereen raakt. En net als in de (Nederlandse) samenleving, zijn er nog steeds veel stemmen die onder-gerepresenteerd worden, er zijn allerlei normen en patriarchale standaarden die we kunnen uitdagen. Dat blijkt in deze tijd des te meer. Juist in een wereld die steeds meer polariseert, kan televisie een prachtig verbindende rol spelen als we zorgen dat we kritisch blijven op dat wat we vertellen, waarom we het vertellen, hoe we het vertellen en met wie het gemaakt wordt.

We zijn deels de som van dat wat we zien. Hoe meer verschillende verhalen met onderscheidende perspectieven en ongekende karakters we vertellen, maken en kijken, hoe dichter we met zijn allen bij elkaar komen. Hoe vernieuwender en uitdagender ons drama, hoe completer onze nationaliteit identiteit. Dus neem een risico, en duik de wereld in van personages waar je je niet meteen in herkent. Ik beloof je, je zal er snel genoeg jezelf in terug zien – en dat draag je mee de samenleving in.

écrassée vroeg mij een paar voorbeelden van series te geven… maar dat is niet zomaar gedaan! From the top of my head? Unbelievable, Atlanta, When They See Us, Rami, Normal People, The Morning Show, Insecure, The Wire, You’re the Worst, Big Little Lies, Mocro Maffia, This is Us (maar niet de remake!), Dear White People, BoJack Horseman, Fleabag, Queen Sugar, Gevoel voor Tumor, Homecoming, Grenslanders, Mrs. America, Mom, Tremé, The Handmaid’s Tale, Van God Los, Crazy Ex-Girlfriend, Pose, Please Like Me, Skam, The Honourable Woman, Undone, Akte Manniskor, Euphoria, Sex Education, Hatufim (waar Homeland op gebaseerd is) Top Boy, Bonusfamiljen, Girls, Luizenmoeder of Dunya & Desie (weet je nog?).

Geschreven door Astrid van Keulen. 

*Voor 2019 vond ik geen directe cijfers, en voor alleen het dramaserie-landschap ook niet. 

Je wilt iets veranderen en hebt een goed idee. Of iets wat jij belangrijk vindt, komt in de knel. Dat maakt dat je een stem wil hebben in het maatschappelijke debat. Hoe pak je dat aan? écrassée-deelnemer en public affairs professional Jasmijn Touw geeft je de eerste handvatten en neemt je mee in inspirerende voorbeelden.

Het is geen nieuws dat vrouwen nog altijd ondervertegenwoordigd zijn in media. WomenInc. zet onthutsende feiten en cijfers op een rij over hoe vrouwen gepresenteerd worden. Vrouwen komen minder in beeld op alle fronten: in advertenties, in talkshows en in het nieuws. En áls zij aan het woord zijn, worden zij vaker in een privé-omgeving geportretteerd, voor een vrouwen-gerelateerd onderwerp uitgenodigd en minder vaak als nieuwsbron of expert ingezet. Talkshowtafels met 70 procent mannelijke gasten geven niet alleen een beperkt perspectief op onze maatschappij, zulke programma’s missen ook de voorbeeldfunctie om mannen en vrouwen gelijk in beeld te brengen. Een zichtbaar pluriform beeld van experts en opiniemakers laat zien: ook jouw stem doet ertoe. Het is daarom extra belangrijk dat vrouwen weten hoe agendasetting werkt en hun stem durven te laten horen op allerlei thema’s.

Klinkt groots, maar begint klein

Het maatschappelijk debat beïnvloeden klinkt groots, maar begint klein. Een breed bewustzijn voor een thema start bij het voeren van gesprekken en het stellen van vragen. Maar hoe neem je de volgende stap en breid je je bereik uit, om wat je aan de kaak wil stellen breder onder de aandacht te brengen? Daarvoor moet je een aantal stappen vooruit denken.

Denk na over wat je doel is en wie je nodig hebt om dat doel te bereiken. Streef je naar politieke agendasetting of een verandering van opinie binnen je eigen vakgebied? Wie zijn er ontvankelijk voor de boodschap en willen met je samenwerken? Zijn er mensen in je omgeving met een groot bereik, die je ambassadeur willen zijn? Formuleer een bondige kernboodschap die reflecteert wat je wil overbrengen. Ten slotte kies je wat voor instrumenten het best bij je passen. Ben je actief op sociale media, kies je voor een ingezonden stuk in de krant of vakblad, of organiseer je een evenement? Ook het aansluiten bij gevestigde organisaties kan een effectieve strategie zijn voor het bereiken van jouw doel.

Echte verhalen van echte mensen

Lijkt het nog een ver-van-je-bed-show? Laat je inspireren door deze voorbeelden:

• Door de social media-actie #pgbalarm stonden problemen over de uitbetaling van persoonsgebonden budgetten door de Sociale Verzekeringsbank hoog op de politieke agenda;
• Het opzetten van een petitie om levenloos geboren kinderen te kunnen registreren leidde tot een wetswijziging en al 12.000 registraties; aangezwengeld door betrokkenheid van Parool-columnist Roos Schlikker;
• Het Instagramaccount Zeikschrift brengt op een toegankelijke manier seksisme in mainstreammedia onder de aandacht;
• En het burgerinitiatief en de documentaire #eigeland van Tim Hofman zette het Kinderpardon op de politieke agenda.

Deze voorbeelden hebben een aantal dingen gemeen: het zijn echte verhalen van echte mensen. Er wordt aansluiting gezocht bij sociale én traditionele media. Mensen met een groot bereik brengen het thema of platform onder de aandacht een fungeren als ambassadeur.

Aan de slag!

Zie je om je heen een standpunt waar je achter staat? Ondersteun het actief. Heb je in je werkomgeving bijvoorbeeld al eens de vraag gesteld of vrouwen op een andere manier voor hogere functies worden benaderd dan mannen? Of heb je bij dat paneldebat met alleen mannelijke deelnemers getwitterd “Congrats, you have an all male panel”? Heb je die documentaire al getipt aan mensen die hem zelf niet zouden uitkiezen? Als je het maatschappelijk debat wil beïnvloeden, dan zijn dit vragen waar je mee kan beginnen. Zo lijkt het alsof je klein begint, maar kan je als individu met een mening en een doel een heel eind komen. En ga je aan de slag? Gebruik het écrassée-netwerk!

Eerder bespraken we dit thema uitgebreid in de écrassée-masterclass ‘Beïnvloeding van het politieke en maatschappelijke debat’. Vind jij het ook leuk om hier met elkaar over na te denken? Hou onze LinkedIn-pagina in de gaten voor meer evenementen, leestips en discussiethema’s.

Dorrit Sliepen & Floor van der Zee over het belang van vrouwenrechten tijdens de coronacrisis 

De wereld is in de greep van het coronavirus. Samenlevingen zijn tot stilstand gebracht, regeringsleiders worden crisismanagers en de gevolgen van de crisis zijn op uiteenlopende aspecten zoals economie en volksgezondheid nog amper te bevatten. Analyses over bijkomende effecten buitelen over elkaar heen. Leerachterstanden bij kinderen, ondernemingen verkeren in zwaar weer en patiënten die de weg naar de huisarts niet meer vinden – pas over enkele maanden zullen we werkelijk ervaren hoeveel impact de coronacrisis op ons leven heeft gehad en nog zal hebben. 

Eén van die secundaire gevolgen is de invloed van de crisis op gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Gelijke kansen voor vrouwen, in het bijzonder. Voor een groot deel van de wereldbevolking ís dat al geen favoriet onderwerp van gesprek. Maar zeker in deze periode van crisis en wanneer het over tientallen doden per dag gaat, voeren ook wij de constante dialoog of dit wel ‘het moment’ is dit op te brengen. Gendergelijkheid, feminisme – het zijn onderwerpen die al snel worden weggezet als ‘nu even niet’. Een “hobby” die ten tijde van crisismanagement geen prioriteit is. Maar ondertussen zien ook wij steeds meer artikelen en analyses oppoppen waarom het juist belangrijk is dat dit onderwerp op de agenda staat. Wij geven je een overzicht van de discussies omtrent COVID-19 en de invloed op de positie van vrouwen.

Veiligheid van vrouwen

In deze vreemde tijden van social distancing staat voorop dat het een voorrecht is om binnen te kúnnen blijven. Zoals op sociale media gekscherend werd gesteld: “Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden onze voorouders naar het front geroepen. Wij naar de bank. Dit kunnen wij!”. Maar deze kwinkslag is zeker niet op iedereen van toepassing. Huiselijk geweld neemt toe in tijden dat gezinnen verplicht met elkaar thuis zijn. Dat we deze realiteit serieus moeten nemen, bleek uit de noodzakelijke maar welkome oproep van António Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Hij riep op tot vrede achter de voordeur in deze periode van thuisisolatie: “Many women under lockdown for COVID-19 face violence where they should be safest: in their own homes”, zo stelde Guterres terecht. Hij riep overheden op in hun aanpak van de pandemie de veiligheid van vrouwen voorop te stellen. En cijfers onderstrepen deze noodzaak: in Frankrijk is het aantal meldingen van huiselijk geweld met 32% gestegen. In Parijs zelfs met 36%. De Franse overheid kondigde daarop direct een maatregel aan: vrouwen kunnen in de apotheek het codewoord “masker 19” noemen, waarmee het voor de apotheker duidelijk is dat zo snel mogelijk de politie moet worde gebeld. Een treffend voorbeeld hoe de Franse overheid direct op dit schrijnende probleem inspeelt, zoals door Guterres bedoeld.

Impact op de positie van vrouwen

Niet alleen de toename van huiselijk geweld laat de noodzaak om vrouwenrechten niet uit het oog te verliezen zien. Een duidelijk signaal kwam tijdens deze coronacrisis uit verschillende Amerikaanse staten. Vanwege COVID-19 werd daar vanuit overheidswege bepaald dat niet-essentiële zorg en operaties opgeschort werden. Logisch, zou je denken. We zitten immers in een gezondheidscrisis. Maar deze beleidsmakers schaarden hier ook abortus onder. Niet echt een medische ingreep die je even kunt uitstellen – zou je denken. Zeker nu het onduidelijk is wanneer en of abortus überhaupt in deze vrij conservatieve staten weer mogelijk wordt. Zorgwekkend, omdat het vrouwen wat betreft emancipatie terug werpt naar de jaren ‘50, toen anderen keuzes voor hen maakten. 

Omdat het vanwege deze ontwikkelingen belangrijk is oog te hebben voor dit onderwerp, een aantal must-reads van ons. Een absolute leestip over de mogelijke gevolgen van COVID-19 voor vrouwen is het artikel “The Coronavirus is a disaster for feminism”, van The Atlantic. In het artikel lopen beschrijvingen uiteen van de (over het algemeen) voor vrouwen nadelig uitvallende keuzes over de taakverdeling in het huishouden en de zorg voor kinderen tot aan – daar is ie weer – stijging van huiselijk geweld. Of neem het feit dat vrouwen oververtegenwoordigd zijn in de beroepsgroep waar we nu het hardst op leunen: de zorg. Maar ook breder: uit onderzoek naar eerdere uitbraken van bijvoorbeeld Ebola, Zika en SARS weten we dat deze zware en negatieve effecten hebben gehad voor gelijkheid van vrouwen. Denk bijvoorbeeld aan de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt tijdens een economische crisis, of geweld tegen vrouwen in tijden van stress en onzekerheid.  

Rol van mannen

Je zou toch denken, als we al deze onderzoeksresultaten al hebben, tijd om er iets mee te doen? Of het in ieder geval te onderkennen en te benoemen. Waarmee we aanbelanden bij een terugkerend probleem dat ook deze crisis overstijgt: het feit dat vrouwen momenteel (nog) ondervertegenwoordigd zijn onder beleidsmakers. Ook in Nederland zijn het mannelijke ministers die in beeld zijn als crisismanagers. Maar daarnaast werd ook de benoeming van de aankomend VNO-NCW-voorzitter Ingrid Thijssen uitgesteld naar september, in plaats van 1 juni aanstaande. De huidige voorzitter Hans de Boer zou aanblijven “om de continuïteit te waarborgen”. Het was een mooie kans voor haar geweest om zich meteen te bewijzen.

Is het dan allemaal kommer en kwel? We realiseren ons dat we deze crisis hier vanuit een vrouwelijk perspectief bekijken. Trouw wist in een recent artikel te schetsen hoe mannen het thuisonderwijs en huishouden oppakken, nu vrouwen oververtegenwoordigd zijn in de cruciale beroepen en dus dagelijks van huis zijn om hun vitale functies uit te oefenen. Een terechte noot. Toch blijven aan het einde van de dag taken voor de vrouw thuis, ook wel bekend als de ‘second shift’.

Nu even wel

Het blijkt in ieder geval dat het niet verstandig is de gevolgen van de coronacrisis voor vrouwen niet te bespreken. Niet te onderkennen. Niet mee te nemen in beleid. De coronacrisis raakt aan alle facetten van ons dagelijks leven en onze samenleving. Het heeft daarmee gevolgen voor gelijke kansen tussen vrouwen en mannen. Lees vooral ook dit stuk in Trouw over hoe pandemieën in het verleden ook veel positieve maatschappelijke veranderingen teweeg hebben gebracht. Of het nou om de verdeling van zorg- en huishoudelijke taken in huis gaat, tot het maken van beleid over een cruciale beroepsgroep die voornamelijk door vrouwen wordt gedomineerd. Of welke langetermijneffecten een gezondheidscrisis kan hebben op de positie van vrouwen. Welke uitkomst het ook is, wat ons betreft zetten we deze discussie niet weg als ‘nu even niet’. En dat is net zo goed een opdracht aan onszelf om ons hierover te blijven uitspreken. Nu even wel. Nu even net zo belangrijk.

Dit artikel is geschreven door Dorrit Sliepen & Floor van der Zee, beiden bestuurslid van écrassée. Wil je meer lezen over wat we doen? Hou onze LinkedIn in de gaten, kijk op onze website of volg ons op Instagram.

Een paar jaar geleden was de hashtag MeToo nog totaal onbekend. Vroeg je destijds aan mensen op straat waar het symbool voor stond, werd er vast vol onbegrip geantwoord. MeToo? Nog nooit van gehoord. Hoe anders is dat vandaag de dag. Na de recente veroordeling van de Amerikaanse filmproducent Harvey Weinstein staat het onderwerp misschien wel meer dan ooit op de agenda. Een nieuw tijdperk lijkt hiermee te zijn aangebroken. Intimidatie, aanranding, seksueel misbruik: het blijft niet meer vanzelfsprekend onbesproken. Op de weg naar een gelijke samenleving tussen mannen en vrouwen is dat een unieke mijlpaal.

Rookgordijn

Jodi Kantor en Megan Twohey, twee journalisten van de New York Times, kunnen we daarvoor bejubelen. Zij hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de onthulling die ten grondslag lag aan de veroordeling van Weinstein. Zij deden jarenlang onderzoek naar het rookgordijn dat rondom Weinstein hing en zijn tientallen vrouwelijke slachtoffers die niets leken te willen zeggen. Tijdens hun werk voor de Times struikelden ze over een eerste verhaal over Weinstein. En, zo dachten ze, waar rook is, is mogelijk vuur. De vrouwen besteden eindeloos veel uren aan gesprekken met vrouwen die ten prooi vielen aan Weinstein maar er niet over durften te praten. Dat riep de vraag op: waarom zwijgt – bijna – iedereen? Vanwege hun bekendheid? Omdat ze het (nog) niet aan hun familie hebben verteld? Of is er een andere reden?

Uiteindelijk komen ze erachter. Zwijgcontracten. Alle vrouwen die Weinstein wat heeft aangedaan en die zo dapper waren daarna hun mond open te trekken, worden vervolgens financieel gecompenseerd voor eeuwige zwijgzaamheid. Dat bemoeilijkt hun onderzoek, maar weerhoudt Kantor en Twohey er niet van. Ze hebben hun tanden erin gezet en zetten hun beste journalistieke beentje voor.

Machtig?

Ze schreven het boek She Said (vertaald in het Nederlands als Zij Zei) over het journalistieke onderzoek, de onthullingen en de wereldwijde impact van #MeToo. Dit boek toont een fascinerend schimmenspel rondom een invloedrijke man in de filmwereld die zijn macht uitermate uitgekiend weet te misbruiken en te manipuleren. Gedurende hun onderzoek komen Kantor en Twohey erachter dat rondom Weinstein een hele structuur is opgezet die het hem mogelijk maakt keer op keer buiten de lijntjes te kleuren. Een structuur van medewerkers die worden gedwongen in ruil voor baanbehoud om vrouwen op het juiste moment naar zijn kamer te leiden, tot zijn boekhouders die een oogje dicht moeten knijpen voor de afkoopsommen.

Maar er komt een moment, als zijn ‘inner-circle’ doorkrijgt dat het niet om een enkele vrouw ging, dat mensen niet langer hun mond houden. Deze mensen besluiten op hun beurt buiten de lijntjes te kleuren en klappen richting de twee journalisten van de Times uit de school. Samen met de vrouwelijke slachtoffers, die ondanks zwijgcontracten durven te praten, lukt het hen het rookgordijn op te heffen. Er komt duidelijkheid over het aantal slachtoffers, het aantal zwijgcontracten en het aantal misbruiken veroorzaakt door één man.

Het toont enerzijds aan dat hoe machtig een individu ook is, hij niet alleen kan opereren. Maar ook dat macht niet alles zegt en de moraal uiteindelijk, in ieder geval in deze casus, overwint.

Leestip?

Ja. Absoluut! Dit boek wil je gelezen hebben. Enerzijds om de vrouwen die zoveel uren hebben gestoken in dit baanbrekende onderzoek erkenning te geven. Anderzijds omdat het mogelijk je ogen opent voor signalen van andere vrouwen. Waar je op moet doorvragen, wat je mogelijk toch goed hebt ingeschat en wat je niet door de vingers moet zien. We moeten elkaars vangnet zijn en voorkomen dat we op deze manier beschadigd worden.

Ben je geen liefhebber van boeken? Overweeg dan de film Bombshell te kijken. Deze film gaat niet over Weinstein, maar over seksuele misstanden bij Fox News – een film die binnenkomt.

Zij Zei – #MeToo: het journalistieke onderzoek, de onthullingen en de wereldwijde impact

Jodi Kantor en Megan Twohey

Atlas Contact, 2019

ISBN 9789045038667

Dit stuk is geschreven door Elise van Zeeland.

Dit jaar lanceerde Melinda Gates ‘The moment of lift’, waarin ze beschrijft hoe krachtige vrouwen de wereld veranderen. Reuze benieuwd doken we erin.

Indringend en feministisch

Melinda Gates is meer dan ‘de vrouw van’ Bill Gates. Voor haar tijd bij Microsoft, waar ze Bill ontmoette, haalde ze een Bachelor in Computer Science en een Master in Business Administration. Ze werd de drijvende, inhoudelijke kracht in de -voormalige- Bill Gates Foundation en veroverde publieke (h)erkenning voor haar werk in de -nu- Bill & Melinda Gates Foundation. Voor haar werk reist ze de hele wereld over en ontmoet ze vrouwen die haar raken en inspireren. Die ervaringen deelt ze in dit boek. De verhalen in het boek zijn zoals Melinda ze waarschijnlijk zelf heeft meegemaakt. Soms rauw, soms pijnlijk, maar juist daardoor indringend. Het maakt dat het allesbehalve een opgeblazen boek is.

Het leest als een enthousiasmerend, feministisch pamflet waarin ze de lezer wil laten zien hoe je in actie komt nadat je verhalen gehoord hebt die je inspireren. Het boek agendeert de ongelijke positie van vrouwen in de westerse en niet-westerse wereld. Van de hoeveelheid onbetaald werk die vrouwen verrichten (wereldwijd gemiddeld zeven jaar, onbetaald werd is bv het huishouden, de opvoeding, mantelzorg etc), tot de onderdrukking van vrouwen in gezinnen. Gates besteedt veel aandacht aan de kracht van werk voor vrouwen. Zelf is ze haar hele leven werkzaam geweest. In haar boek schetst ze wat daarvan voor haar de toegevoegde waarde is. Werken leidt tot gelijkwaardigheid, zo stelt ze. Het geeft vrouwen invloed en onafhankelijkheid. Teveel onbetaald werk belemmert in haar ogen de mogelijkheid om je te ontplooien in activiteiten die je verder kunnen helpen.

De regie bij de vrouw

Een groot deel van het boek staat in het teken van zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. Een passage die bijblijft is hoe overheidsbeleid soms – hoewel met de allerbeste intenties – volledig de plank misslaat. In Afrika is zelfbeschikkingsrecht voor vrouwen een groot goed, maar niet voor iedereen toegankelijk. Sommige vrouwen hebben meer kinderen dan ze liever zouden hebben omdat anticonceptie, om allerlei redenen, niet voorhanden is. Zo vertelt Gates dat ze vrouwen spreekt die uren naar een kliniek moeten lopen. Bij aankomst blijkt dat alleen condooms beschikbaar zijn, iets waar vrouwen niets aan hebben. Met een anticonceptiemiddel zoals een condoom ligt de macht bij de mannen, en maken zij de keus of ze wel of geen beschermde seks hebben. Terwijl vrouwen bijvoorbeeld met een prikpil maandenlang eigen regie hebben. Over hun eigen lichaam, over hun eigen gezin, over hun eigen leven. De focus van het overheidsbeleid ligt echter op de verstrekking van condooms, en niet op verstrekking van de prikpil. Gates vat de kern samen op de achterflap van haar boek: “Wie een samenleving wil verheffen, moet een einde maken aan de onderdrukking van vrouwen.”

Drie quotes

We delen graag drie quotes uit het boek met jullie, die ons aan het denken hebben gezet en zijn bijgebleven. En hopelijk smaakt het naar meer:

• ‘Het is tekenend voor een achterlijke samenleving – of voor een samenleving die achteruit gaat – dat mannen de beslissingen nemen voor vrouwen. Precies dat gebeurt op dit moment in de Verenigde Staten. Dit beleid (rondom de toegang tot anticonceptie/geboortebeperking) zou er nooit zijn gekomen als vrouwen hun eigen beslissingen zouden nemen. Daarom is het hoopgevend te zien dat vrouwelijke activisten in het heel land opstaan en langs de deuren gaan, geboortebeperking aankaarten en hun leven veranderen om zich kandidaat te stellen.’
• ‘Soms zijn de beste ideeën heel eenvoudig als je ze maar gehoord hebt.’
• ‘Ik ben niet van mening dat vrouwen beter zijn dan mannen of dat de wereld beter af is als vrouwen meer macht krijgen dan mannen. Maar mannelijke dominantie schaadt de samenleving omdat elke vorm van overheersing dat doet: de samenleving wordt dan geregeerd door een oneigenlijke hiërarchie waarbinnen macht en mogelijkheden verdeeld zijn op basis van geslacht, leeftijd, rijkdom en privilege in plaats van op basis van vaardigheden, inzet, talent of verworvenheden.’

Aanrader!

Eindoordeel: wij raden je aan om het boek zelf te lezen (20 euro in de boekwinkel). Door een fijne schrijfstijl, veel persoonlijke voorbeelden en scherpe analyse zet het boek je aan het denken. Wil je meer weten over wat de Gates Foundation doet? Bekijk dan hier de website. 

The Moment of Lift – Melinda Gates

Spectrum, 2019

ISBN 9789000367177

Dit stuk is tot stand gekomen door Elise van Zeeland.

De zomer is een fijne periode om eindelijk die opgestapelde boeken te lezen. Wij legden daar voor de eerste écrassée-bijeenkomst van het nieuwe seizoen nog een boek bovenop: Dolle mythes – Een frisse factcheck van feminisme toen en nu, van sociaalwetenschapper Linda Duits. Duits neemt in dit populairwetenschappelijke boek, waarin haar eigen mening nadrukkelijk naar voren komt, vijf verwijten over de tweede feministische golf door en probeert mogelijke mythes te ontkrachten. Om vervolgens dit te spiegelen aan de praktijken van nu. Wat vond er nou precies plaats in die periode – grofweg van 1963 tot de late jaren ’80 -,wat passen we nu nog steeds toe en wat is er collectief vergeten of vervormd? Wij bespraken het met onze intervisiegroep van acht vrouwen die één keer per maand samenkomt om diverse thema’s over persoonlijke ontwikkeling, vrouwelijk leiderschap en gebeurtenissen op de werkvloer te bespreken. We hebben drie prikkelende inzichten op een rij gezet, afsluitend met een advies: op de leeslijst of niet?

1. écrassée blijkt een lange geschiedenis te hebben  

Door het boek heen komt Duits meermaals terug op het fenomeen ‘praatgroepen’, die eind jaren ’70 populair waren. Het doel was om vrouwen niet alleen na te laten denken over hun rol binnen een gezin of relatie, maar om te reflecteren op de eigen belangen. Duits citeert de Vrouwenkrant, waarin werd uitgelegd hoe een praatgroep eruit moest zien: ‘Een groep moest bestaan uit acht tot tien vrouwen, wekelijks bijeenkomsten en zich richten op het uitwisselen van proberen en ervaring met betrekking tot ‘het vrouw zijn’ (p.60). Verderop bestempeld Duits het vragen naar ervaringen als een ‘feministische daad’. Ze zegt daarover: ‘Met de praatgroepen en de vele ervaringsverhalen die daaruit voortkomen […] werd vrouwelijke ervaring voor het eerst serieus genomen. In de conclusie sluit Duits af met: ‘De geschiedenis van de praatgroepen leert ons dat bewustwording essentieel is voor agendavorming en dat gezellig klagen over het leven het noodzakelijke netwerk op kan leveren van waaruit gemobiliseerd kan worden.’ (p.167)

Hoewel de praatgroepen eind jaren ’70 grotendeels waren uitgestorven, trekt Duits de interessante lijn met de online feministische cultuur en het ‘hashtagfeminisme’ van afgelopen jaren (denk aan de #metoo-beweging, of #zeghet). Hier zit enorm veel potentie om een grote massa te bereiken. En wij trekken natuurlijk de lijn door naar écrassée, het netwerk voor vrouwelijke professionals waarmee we ernaar streven dat vrouwen obstakels voor hun toekomst doorbreken. Met iets dat zo klein lijkt te beginnen, kan je hele groepen op de been krijgen en zet je verandering in gang.

2. Feministische mannen

Het kwam voor ons als een verrassing dat de groep oprichters van de feministische beweging Dolle Mina voor een deel uit mannen bestond. Op dit soort punten is de frisse factcheck van Duits nuttig. Want de meningen verschillen – in onze reflectiegroep en in de maatschappij – over de rol van de man in het feminisme en over de rol van man en vrouw in de samenleving. In het hoofdstuk over dit thema slingert Duits de quote ‘the patriarchy fucks us all’ het boek in. Hiermee bedoelt ze dat mannen moeten voldoen aan verwachtingen vanuit de maatschappij op het gebied van mannelijkheid. Er is geen ruimte voor ‘de nerd, de huilebalk, het mietje, de lafaard, het moederskindje’ (p.98). En er is zeker te weinig ruimte voor de mannelijke feminist.

Het patriarchaat is kortom een systeem waar we allemaal last van hebben. En bij de oplossing is iedereen nodig. Wat er volgens Duits uiteindelijk toe doet is hoe de verschillen tussen mannen en vrouw gezien en begrepen worden en wat de gevolgen ervan zijn. Mannelijkheid en vrouwelijkheid bestaan alleen maar in relatie tot elkaar. En het hele gendersysteem is in beweging. Daar moeten vrouwen én mannen mee aan de slag.

3. Duits zet je aan het denken over bestaande maatschappelijke patronen

Ten slotte drie korte quotes uit het boek die je bijblijven en waar je net wat langer over nadenkt.

• ‘Socioloog Judith Lorber […] betoogt dat het eigenlijk heel raar is dat bij de meeste sporten mannen en vrouwen apart moeten deelnemen. Het is veel logischer en redelijker om sporters in te delen op gewichtsklasse dan op sekse.’ (p.94)
• ‘Er is geen biologische reden dat meisjes vaak roze als lievelingskleur hebben, dat komt omdat wij als maatschappij besloten hebben dat roze een meisjeskleur is. […] Dat is pas sinds de Tweede Wereldoorlog zo. Voorheen waren blauw en grijs echte meisjeskleuren, omdat die zo rustig waren. Het drukke roze was meer geschikt voor jongens.’ (p.123)
• Journalist Fatima Warsame: ‘Het mainstream feminisme komt vanuit de witte vrouw en daardoor is er een nieuw ideaal gevormd: de witte onafhankelijke vrouw die het glazen plafond doorbreekt. […] Ik heb […] niet één glazen plafond waar ik doorheen moet breken, ik heb er drie: mijn vrouw-zijn, mijn donkere huid en mijn hoofddoek.’ (p.138)

Voor op de leeslijst?

Daarmee komen we stiekem tot vijf prikkelende inzichten uit dit boek. Tijd voor het eindoordeel: móét jij dit boek binnenkort van één van ons lenen?

Duits legt het fenomeen feminisme in de afgelopen eeuw vanaf het begin af aan uit, en gaat daarin ook in op de ontwikkelingen van het laatste decennium (jaren!), zoals het fluïde onderscheid tussen geslacht en gender en intersectionaliteit (kruispuntdenken, bijvoorbeeld het snijvlak tussen gender, klasse, religie of leeftijd). Daardoor is dit boek zeker een aanrader voor de jongere feminist die de Tweede Golf niet heeft meegemaakt, maar wel meer wil weten over wat er de afgelopen eeuw heeft plaatsgevonden.

Wel leest het boek op punten meer als een verzameling blogs, doordat het allerlei onderwerpen bij elkaar brengt en soms alle kanten opschiet waardoor de vele gebeurtenissen en belangrijke spelers niet goed zijn te volgen. En Duits houdt de focus op westers feminisme in met name Nederland (met af en toe een uitstapje naar de VS). Dat roept bij ons vragen op over de ontwikkeling van feminisme in andere delen van Europa (Scandinavië!) en andere continenten in de wereld. Dus heb jij dé leestip voor een volgend boek, over dit thema? Laat het dan achter in de comments.

Dolle mythes – Een frisse factcheck van feminisme toen en nu

Linda Duits

Amsterdam University Press, 2017

ISBN 9789462983809

Dit stuk is tot stand gekomen door Aukje Ravensbergen en Suzanne Elias.